Thời gian qua, ngành Ngân hàng đã trải qua những biến động nhất định trong dịch COVID-19. Navigos Group thực hiện báo cáo này nhằm cung cấp những quan sát mang tính cập nhật về thực trạng của ngành này trong bối cảnh chuyển đổi số. Đồng thời, báo cáo này còn đưa ra các đề xuất cho ứng viên và nhà tuyển dụng nhằm giúp doanh nghiệp trong lĩnh vực này tối ưu hoá nguồn lực đã có và thu hút thêm các nguồn nhân sự khác để cùng với doanh nghiệp tiếp tục đà tăng trưởng trong thời kỳ chuyển đổi số.

Phần 1: Bối cảnh chung của ngành ngân hàng trước các yêu cầu chuyển đổi số

• Ngân hàng không chịu nhiều ảnh hưởng tiêu cực từ dịch bệnh Covid-19, nhưng vẫn đối mặt với một số các tác động nhất định

Ngân hàng là một lĩnh vực thiết yếu trong nền kinh tế nên kể cả trong những giai đoạn đại dịch Covid-19 diễn biến căng thẳng phải giãn cách xã hội trong hai năm 2020 và 2021 thì các ngân hàng vẫn được duy trì hoạt động. Tuy vậy, dịch bệnh vẫn làm hạn chế sự tiếp xúc trực tiếp với khách hàng. Điều này ảnh hưởng đến bộ phận Sales trong việc gặp mặt và tư vấn trực tiếp đối với các khách hàng. Bên cạnh đó, các ngân hàng cũng có nhiều khách hàng chủ chốt là các doanh nghiệp, cá nhân ở trong các lĩnh vực bị ngưng trệ do đại dịch nên cũng phải chịu nhiều ảnh hưởng do nợ xấu, nợ khó đòi, giảm tăng trưởng tín dụng, giao dịch hay thu phí… Đại dịch cũng khiến các ngân hàng phải tăng trích lập dự phòng và chịu áp lực giảm lãi suất từ phía Ngân hàng Nhà Nước. Điều này cũng dẫn đến tình trạng báo lãi không như kỳ vọng, và một số ngân hàng cũng có những giai đoạn đưa ra chính sách giảm lương, thưởng, đặc biệt đối với nhân sự ở cấp lãnh đạo.  

• Chuyển đổi số là thay đổi tất yếu

Đứng trước các hành vi tiêu dùng của khách hàng đang ngày càng  thay đổi theo xu hướng số hóa, các ngân hàng đã và đang ứng dụng chuyển đổi số nhằm đáp ứng các nhu cầu thay đổi không thể đảo ngược được này.

Phần 2: Thách thức trong tuyển dụng nhân sự nhằm đáp ứng được các yêu cầu chuyển đổi số

• Nhu cầu tuyển dụng nhân sự trong mảng Chuyển đổi số tăng cao

Các ngân hàng đang tập trung vào chuyển đổi số, tự động hóa dẫn đến việc tăng nhu cầu về các vị trí liên quan đến IT, công nghệ, dữ liệu… Những vị trí được tuyển dụng này đặc biệt tập trung vào nguồn nhân sự chất lượng cao nhưng lại rất khó tìm kiếm và cần đầu tư nhiều chi phí do tính cạnh tranh trên toàn thị trường. Thêm vào đó, định hướng chuyển đổi số đã được nhiều ngân hàng thực hiện từ 3-5 năm trước đây  nhưng chủ yếu là các ngân hàng lớn có tiềm lực mạnh mới có khả năng đón đầu. Tuy nhiên, trong khoảng năm 2021-2022, rất nhiều các ngân hàng từ nhỏ đến lớn cũng  đang phải bước vào cuộc đua này. Một phần do các ngân hàng cần phải cạnh tranh với nhau, một phần nữa là tác động của đại dịch khiến ngân hàng đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số này.

• Thách thức trong việc tuyển dụng nhân sự trong mảng Chuyển đổi số

• Nguồn ứng viên hạn chế chưa đáp ứng được với nhu cầu

Hiện nay tại thị trường Việt Nam, nguồn ứng viên trong mảng chuyển đổi số trong ngành ngân hàng rất hạn chế, cả về số lượng và chất lượng. Về chất lượng, rất hiếm các ứng viên có kinh nghiệm để triển khai áp dụng các công nghệ tiên tiến nhất. Về số lượng, ngân hàng có nhu cầu tuyển số lượng  lớn và trong thời gian ngắn nhưng lượng ứng viên đạt yêu cầu không đủ đáp ứng. 

• Sự cạnh tranh khốc liệt về ứng viên

Theo quan sát của Navigos Search, sự cạnh tranh về các ứng viên trong ngành này rất khốc liệt. Đặc biệt với các vị trí về Công nghệ thông tin (IT), một trong những nền tảng quan trọng trong việc chuyển đổi số, luôn khan hiếm ứng viên. Không chỉ có các ngân hàng cần tuyển các vị trí IT, mà các công ty từ các lĩnh vực khác như tài chính, thương mại điện tử, y tế giáo dục… đều muốn tuyển các ứng viên trong mảng này.

Bên cạnh đó, do cần phải triển khai các sản phẩm và giải pháp công nghệ tiên tiến về chuyển đổi số trong khi các ứng viên trong nước chưa đáp ứng được yêu cầu, các ngân hàng lớn sẵn sàng chi trả những khoản tiền đáng kể để “săn” ứng viên từ nước ngoài về. Trong hai năm 2020 và 2021, các ngân hàng mong muốn tuyển dụng ứng viên Việt Kiều nhiều hơn tuyển nhân sự là người nước ngoài (expatriate) do ứng viên Việt Kiều có lợi thế hơn khi ít nhiều vẫn hiểu văn hóa Việt Nam, hiểu tiếng Việt và dễ dàng thích nghi hơn. Các nhân sự này đặc biệt được săn đón trong các mảng then chốt như IT, dữ liệu, sản phẩm, quản trị rủi ro…

• Sự thay đổi về yêu cầu tuyển dụng nhân sự của ngân hàng

Nhờ có sự phát triển của mạng xã hội và hệ thống thông tin nên các ngân hàng có thể tự tìm kiếm và tiếp cận nguồn ứng viên như họ mong muốn. Trước đây, các ngân hàng thường ưa chuộng các ứng viên có nền tảng và đã có kinh nghiệm làm việc tại các ngân hàng khác. Tuy nhiên, hiện nay việc yêu cầu chuyển đổi và phát triển kinh doanh của các ngân hàng thay đổi nên họ cần nhân sự có tư duy và năng lực phù hợp với chiến lược mới của họ, thậm chí đối với một số vị trí, không quan trọng là ứng viên đó đã từng làm việc trong lĩnh vực nào trước đây.

• Các tiêu chí của ứng viên được đề cao trong tuyển dụng

Trong sự chuyển đổi số nói chung và tại ngân hàng, các sản phẩm và dịch vụ sẽ hướng đến việc đặt khách hàng là trọng tâm, và yếu tố này cũng được đặt là kim chỉ nam trong việc tuyển dụng ứng viên. Các ngân hàng khá chú trọng đến tư duy và kinh nghiệm về am hiểu khách hàng của ứng viên trong mảng này. Bên cạnh đó, ngân hàng sẽ tuyển dụng các ứng viên có các năng lực cốt lõi liên quan đến tư duy và sự thích ứng trong môi trường chuyển đổi số như tư duy phản biện, tư duy thiết kế, tư duy linh hoạt, tư duy nhạy bén về kinh doanh, phân tích dữ liệu cũng như thành thạo tiếng Anh.

• Ngân hàng sử dụng nhiều kênh đa dạng để tuyển được ứng viên phù hợp

Khi mức độ cạnh tranh về ứng viên ngày càng tăng, số lượng và chất lượng ứng viên còn hạn chế, đội ngũ tuyển dụng tại ngân hàng đã và đang sử dụng nhiều hình thức cũng như các kênh tuyển dụng khác nhau để thu hút ứng viên. Các ngân hàng thực hiện các chương trình liên quan đến “Thương hiệu nhà tuyển dụng”, các chương trình thu hút ứng viên, các sự kiện dành riêng cho tuyển dụng (Job Fair), sử dụng các dịch vụ “headhunting” trong và ngoài nước (dịch vụ tìm kiếm ứng viên là nhân sự cấp trung, cấp cao, các ứng viên là Việt Kiều hoặc là người nước ngoài), sử dụng dịch vụ cho thuê ngoài dịch vụ tuyển dụng (RPO). RPO là một dịch vụ giúp ngân hàng chuyển giao toàn bộ hoặc một phần quy trình tuyển dụng cho các đối tác cung cấp dịch vụ tuyển dụng để có thể tuyển được số lượng nhiều ứng viên phục vụ cho chương trình chuyển đổi số. 

• Mức lương dành cho các vị trí trong mảng Chuyển đổi số sẽ có thể cao hơn từ 20% – 30% so với các vị trí cùng cấp bậc thuộc các nhóm nghiệp vụ truyền thống khác.

Phần 3: Thách thức và cơ hội đối với các ứng viên trong mảng chuyển đổi số

1. Đối với các ứng viên không thuộc chuyên ngành công nghệ thông tin (Non-IT)

Đối với các vị trí non-IT, các ngân hàng có thể cử nhân viên từ các bộ phận có nghiệp vụ liên quan trong nội bộ tham gia vào các dự án chuyển đổi số. Ngoài ra, nhiều ngân hàng cũng tuyển ứng viên có kinh nghiệm từ các ngân hàng khác sang. Bên cạnh đó, một số ngân hàng cũng cởi mở trong việc tuyển ứng viên đến từ các lĩnh vực khác đã thực hiện chuyển đổi số, ví dụ như mảng Thương mại điện tử (e-commerce), Công nghệ Tài chính (Fintech)… Những lĩnh vực này đều cung cấp sản phẩm, dịch vụ liên quan đến kinh doanh trên môi trường số nên các ứng viên thuộc các lĩnh vực này sẽ mang các tư duy và kinh nghiệm mới sang ngân hàng.

Đối với các vị trí không thuộc nền tảng IT này, các ứng viên thường vẫn được yêu cầu có kinh nghiệm chuyên môn về nghiệp vụ ngân hàng, sản phẩm và khách hàng. Riêng đối với các vị trí chiến lược cho việc chuyển đổi số, ngân hàng nhắm đến ứng viên nước ngoài, Việt Kiều có kinh nghiệm quốc tế hoặc các ứng viên từ các công ty hàng đầu Việt Nam đã thành công trong việc chuyển đổi số. Trước kia, các ngân hàng hầu như chỉ tuyển ứng viên đến từ các ngân hàng khác. Tuy nhiên, hiện nay các ngân hàng có xu hướng đa dạng hóa nguồn ứng viên từ các lĩnh vực khác. 

• Đối với các ứng viên  công nghệ thông tin (IT)

• Cạnh tranh gay gắt về ứng viên IT trên thị trường

IT bao gồm cả công nghệ và dữ liệu là lực lượng chính yếu của công cuộc chuyển đổi số nên các ngân hàng khi tiến hành chuyển đổi số đều có nhu cầu tăng cường nhân sự và tuyển dụng số lượng lớn ứng viên mảng này. Thêm vào đó, các ứng viên IT luôn được tìm kiếm trên thị trường không chỉ trong lĩnh vực ngân hàng nên sự cạnh tranh trong việc thu hút được các ứng viên này rất cao. Họ có thể đến từ nhiều lĩnh vực khác nhau và ứng tuyển làm việc tại ngân hàng mà không nhất thiết phải có kinh nghiệm làm việc trong ngân hàng. 

Việc tuyển dụng và thu hút, giữ chân các ứng viên IT tại các ngân hàng luôn là “sự đau đầu” với nhà tuyển dụng. Các ứng viên này thường không gắn bó lâu với vì họ có thể lựa chọn lĩnh vực đa dạng để làm việc. Điều này dẫn đến sự cạnh tranh gắt gao giữa các công ty trên thị trường để thu hút ứng viên và các ngân hàng cũng phải đưa ra các chính sách tuyển dụng hấp dẫn về lương, thưởng và phúc lợi xã hội.

• Hiếm ứng viên IT đáp ứng được toàn bộ các yêu cầu về chuyển đổi số

Thông thường, hiếm có các ứng viên IT có thể đạt đủ yêu cầu của nhà tuyển dụng và chỉ cần đáp ứng 50 – 70% là có thể có cơ hội làm việc. Do lượng ứng viên IT có đầy đủ kinh nghiệm luôn thiếu so với nhu cầu thị trường nên nhà tuyển dụng có thể hạ dần hoặc lược bớt các tiêu chí tuyển dụng. Họ chấp nhận tuyển những kỹ sư còn ít kinh nghiệm về để đào tạo và đào tạo lại.

Điểm yếu của các nhân sự IT trên thị trường hiện tại là chưa có nhiều ứng viên có kinh nghiệm sâu về chuyển đổi số do đây là một lĩnh vực còn mới và chỉ phát triển trong vài năm trở lại đây. Tiếng Anh, tư duy kinh doanh, kỹ năng giao tiếp…đều không phải là lợi thế của các ứng viên mảng IT. Bên cạnh đó, việc họ thay đổi công việc quá nhiều và nhanh có thể dẫn đến việc thiếu hiểu biết sâu về sản phẩm nghiệp vụ của một ngành nghề nhất định, cụ thể ở đây là ngân hàng. Mảng data – dữ liệu bao gồm khoa học dữ liệu, phân tích dữ liệu cũng là một mảng được đặc biệt chú ý và luôn “khát” ứng viên trong chuyển đổi số.

• Thách thức đối với ứng viên trong lĩnh vực chuyển đổi số tại ngân hàng

Có nhiều thách thức đối với ứng viên trong mảng này do quy trình chuyển đổi số mới, phức tạp và khó. Chuyển đổi số không phải là chuyển đổi thông thường mà đây là mô hình đòi hỏi đầu tư lớn, đồng bộ nhưng cũng cần sự nhanh nhạy và đáp ứng nhanh. Các ứng viên nào vẫn quen với cách làm việc truyền thống sẽ rất khó để thích nghi cảm thấy không đáp ứng được với sự thay đổi, hoặc bị quá tải.

Cơ hội dành cho các ứng viên trong lĩnh vực chuyển đổi số

Một trong những cơ hội lớn nhất dành cho các ứng viên trong lĩnh vực này chính là được tiếp xúc với nhiều kiến thức và kỹ năng mới, được thử nghiệm nhiều dự án nên họ được trang bị nhiều tư duy và năng lực làm việc mới như agile, scrum…,có cơ hội làm việc trong môi trường quốc tế, cập nhật kiến thức, công nghệ tân tiến. Nếu họ phát huy được những yếu tố này, họ sẽ tạo được sự thành công trong tổ chức hoặc phát huy kinh nghiệm để xây dựng được sự chuyển đổi số tại các ngành khác.

Việc thực hiện chuyển đổi số tại ngân hàng thường có mức độ chuyển đổi nhân sự cao, khoảng 2-3 năm là  có thể có thay đổi về nhân sự mới. Do vậy, các ứng viên trong lĩnh vực này cũng có các cơ hội để thay đổi môi trường làm việc mà họ mong muốn trong từng giai đoạn cụ thể trong sự nghiệp của họ.

• Vai trò của các ứng viên người nước ngoài và ứng viên Việt Kiều

• Lợi thế và thách thức của các ứng viên nước ngoài và Việt Kiều

Các ứng viên là người nước ngoài hay Việt Kiều thông thường sẽ đảm nhiệm các vị trí chủ chốt hoặc đứng đầu một mảng trong bộ phận IT hoặc mảng Kinh doanh, Marketing và Sản phẩm.

Thế mạnh của các ứng viên này là họ đã có kinh nghiệm làm việc ở các thị trường phát triển trên thế giới về chuyển đổi số. Họ có tư duy bài bản về việc lấy khách hàng là trọng tâm và vận dụng cơ sở dữ liệu. Họ cũng có thể làm việc và quản lý được các nhà cung cấp trong mảng chuyển đổi số. Như vậy, họ có kinh nghiệm triển khai trước đây nên có thể rút ngắn các thử nghiệm và triển khai quá trình chuyển đổi số cho ngân hàng nơi họ đến làm việc.

Việc chuyển đổi số trong ngân hàng cần tương tác, trao đổi rất nhiều để thống nhất định hướng, cách thức nên bất lợi của các ứng viên người nước ngoài và Việt Kiều thường liên quan đến văn hóa và ngôn ngữ. Bên cạnh đó, các quy định chặt chẽ về pháp chế và tuân thủ của ngân hàng không phải lúc nào cũng tạo thuận lợi cho việc đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số.

• Các ứng viên châu Á và ứng viên Âu Mỹ có kinh nghiệm làm việc tại Đông Nam Á được ưa thích

Các ứng viên được các ngân hàng ưa thích trong tuyển dụng là các ứng viên đến từ các nước đi đầu trong lĩnh vực tài chính ngân hàng và chuyển đổi số, bao gồm cả các nước Âu Mỹ. Tuy nhiên, trong quá trình làm việc, nhiều ứng viên nước ngoài cũng gặp nhiều khó khăn vì không tương đồng về địa lý, văn hóa, ngôn ngữ giữa hai bên. Chính vì vậy, các ngân hàng gần đây cũng ưu tiên tuyển dụng các ứng viên đến từ các nước lân cận như Singapore, HongKong, Thái Lan, Ấn Độ hoặc các ứng viên Âu Mỹ đã có kinh nghiệm làm việc tại các nước Đông Nam Á.

Phần 4: Đề xuất từ Navigos Search

1. Đối với nhà tuyển dụng:

Để thu hút và giữ chân các ứng viên cho chuyển đổi số, các ngân hàng có thể cân nhắc các yếu tố sau:

• Cải thiện cách thức tuyển dụng nhằm tiếp cận với ứng viên phù hợp, đồng thời tăng tốc độ tuyển dụng phù hợp với thị trường chung
• Điều chỉnh, xây dựng mới các chính sách hợp lý trong việc thu hút ứng viên
• Xây dựng thương hiểu về sản phẩm, dịch vụ cũng như thương hiệu nhà tuyển dụng
• Sử dụng các giải pháp khác nhau về tuyển dụng: headhunting, RPO

2.Đối với ứng viên:

Để làm việc và phát triển trong mảng chuyển đổi số, các ứng viên có thể lưu ý các đề xuất sau:

• Trau dồi kiến thức, năng lực và kỹ năng liên quan đến chuyển đổi số
• Trau dồi kỹ năng giao tiếp, giải quyết vấn đề, tư duy critical thinking
• Thích ứng nhanh với phương pháp làm việc mới như Agile, Scrum…
• Cải thiện kỹ năng ngoại ngữ (Tiếng Anh)
• Các ứng viên có nhiều lựa chọn nhưng cũng cần đặt ra chiến lược, có tầm nhìn cho hướng đi bền vững, 
• Luôn đổi mới và tăng năng lực tự học hỏi, thích nghi
• Tham gia các khóa học, hội thảo, mở rộng mạng lưới thông tin, quan hệ trong lĩnh vực chuyển đổi số để có có thông tin sâu rộng trong ngành.